اگرچه در برخی بارداری‌ها که جنین و جفت رشد مناسبی ندارند و سطح هورمون‌های بارداری پایین است خانم‌ها دچار تهوع و استفراغ نمی‌شوند اما بسیاری از آن‌ها هم بدون ابتلا به تهوع و استفراغ، دوران بارداری را پشت سر می‌گذارند و صاحب فرزندی سالم می‌شوند. متخصصان می‌گویند هنوز درمانی قطعی برای بیماری صبحگاهی (تهوع و استفراغ 3 ماهه اول بارداری) کشف نشده و راه‌حل‌های موجود در برخی خانم‌ها موثر و در بعضی دیگر بی‌نتیجه‌اند اما به طور کلی این ناراحتی برای جنین خطری ندارد و خانم‌ها بعد از پایان 3 ماهه اول می‌توانند از تمام لحظه های خاطره‌انگیز بارداری لذت ببرند.

گفت‌وگوی زیر با دکتر شیرین نیرومنش متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره روش‌های مقابله با این بیماری صبحگاهی است.

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانم‌های باردار این است که تهوع و استفراغ مانع دریافت مواد غذایی به وسیله جنین شود. این نگرانی تا چه اندازه صحت دارد؟
این نگرانی بی مورد است. برخی خانم‌های باردار مدام خود را وزن می‌کنند و از اینکه باردارند اما افزایش وزن نداشته‌اند، نگران می‌شوند اما در 3 ماهه اول، جنین کوچک است و قرار نیست وزن خانم باردار بیشتر از 1 کیلوگرم زیاد شود اما اگر خانمی مشکل تهوع و استفراغ داشته باشد، باید مراقب وزنش باشد و اگر ناگهان چند کیلوگرم وزن کم کرد، حتماً به متخصص زنان مراجعه کند تا با تجویز مکمل و سرم آب و الکترولیت‌های از دست رفته بدنش جبران شود.

حالا اگر خانمی با بیشتر مواد غذایی مشکل داشته باشد چه کند؟
حتماً باید به متخصص زنان مراجعه کند تا مکمل‌های غذایی لازم برایش تجویز شود. غذاهای بی‌بو و بی‌مزه بخورد حتی می‌تواند هنگام غذا خوردن چشم‌هایش را ببندد.

به غیر از مهم‌ترین علت تهوع که همان هورمون‌های بارداری است چه عوامل دیگری می‌توانند این واکنش را تحریک کنند؟
گرما، خفقان‌آور بودن محیط، کوچکی یا به‌هم‌ریختگی اتاق، بوی تند و سنگین عطر، تکان‌های شدید در خودرو و نورهای زننده و چشمک‌زن می‌توانند باعث تحریک تهوع و استفراغ خانم باردار شوند.معمولاً ویتامین ب6 باعث کاهش حالت تهوع می‌شود. البته این ویتامین و دیگر داروها نباید خودسرانه مصرف شوند زیرا مقادیر بیش از حد آن‌ها در دوران بارداری باعث کرختی و آسیب‌رسانی به بافت‌های عصبی بدن و جنین در حال رشد می‌شود.

تهوع در حالت خستگی، شدیدتر می‌شود بنابراین اگر خسته‌اید، استراحت کنید. می‌توانید یک فیلم خوشایند و انرژی دهنده تماشا کنید البته بهتر است فیلم در مورد غذا، رستوران یا چیزی که به آن حساسیت دارید، نباشد.
 
هوای تهران به شدت آلوده است. آیا این آلودگی می‌تواند باعث تشدید بیماری صبحگاهی خانم‌های باردار شود؟
تحقیق یا سندی علمی درباره تأثیر آلودگی هوا بر شدت بیماری صبحگاهی وجود ندارد اما مسلماً کاهش غلظت اکسیژن و میزان بالای آلاینده‌ها در هوای شهرهای صنعتی ایجاب می‌کند زنان باردار کمتر از منزل خارج شوند نه فقط برای کاهش تهوع بلکه این وضعیت هوا اصلاً برای سلامت زن باردار و جنینش مناسب نیست.

گاهی در فضای پر ازدحامی مثل مترو یا به طور کلی فضاهایی که غلظت اکسیژن آن پایین است، یک فرد عادی هم احساس ناخوشایندی پیدا می‌کند، آیا درست است که در این موارد خانم باردار برای پیشگیری از تهوع از اسپری‌های اکسیژن که در داروخانه‌ها عرضه می‌شود، استفاده کند؟

نه. هیچ نیازی به استفاده از این اسپری‌ها نیست. خانم باردار بهتر است در محل‌هایی که هوای مناسبی ندارد رفت و آمد نداشته باشد. اگر هم هوای محیط‌های پرازدحام مثل مترو، بانک یا... برای او سنگین است، سعی کند در ساعت‌های خلوت روز به آن مکان‌ها برود. این محیط‌ها می‌تواند باعث تشدید تهوع خانم باردار شود نه کمبود اکسیژن.

درمان‌های گیاهی برای رفع تهوع و استفراغ بارداری وجود دارد؟
بله. مصرف زنجبیل در رفع حالت تهوع بسیار موثر است و می‌توان از انواع صنعتی، خشک یا تازه زنجبیل استفاده کرد. البته دمنوش زنجبیل تازه اثر بهتری دارد. این اثر زنجبیل در تمام منابع علمی درج شده اما در مورد تأثیر گیاهان دیگر چون اسطوخودوس، آویشن و رازیانه چیزی در منابع علمی ذکر نشده است.

حالا اگر خانمی با هیچ‌یک از این درمان‌ها بهبود نیافت چه کند؟
تهوع و استفراغ درصد کمی از خانم‌های باردار آنقدر شدید است که مهار آن با روش‌های موجود به راحتی مقدور نیست. در این موارد متخصص زنان برای سنجش سطح الکترولیت‌های بدن خانم باردار از او آزمایش می‌گیرد و ممکن است در بیمارستان بستری‌اش کند.
 
آیا نکته‌های تغذیه‌ای می‌تواند این مشکل را تسکین دهد؟
بله، مثلاً با مصرف وعده‌های غذایی سبک و متعدد در طول روز به طوری که معده اصلاً خالی نماند، مصرف کربوهیدرات یا مواد غذایی پروتئینی، داشتن بیسکویت ساده کنار تخت و خوردن تکه‌ای از آن هنگام تهوع شبانه یا به محض بیداری صبحگاه و قبل از بلند شدن، اجتناب از مصرف خوراکی‌های بودار و محرک حالت تهوع، پرهیز از خوردن غذاهای چرب زیرا هضم آن‌ها طول می‌کشد،

 

مصرف کافی مایعات (روزی 1.5 لیتر مایعات) و در صورت شدید بودن استفراغ، مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت (قند، نمک و پتاسیم) تا تعادل آب و الکترولیت‌های بدن برقرار شود اما خانم باردار نباید آنقدر آب بخورد که معده‌اش پر شود و حتی میل به غذا خوردن را هم از دست بدهد. مصرف مکمل‌ها همراه غذا نیز از تهوع پیشگیری می‌کند. مصرف مرکبات تازه با غذا و اجتناب از مصرف مکمل آهن در 3 ماهه اول نیز که باعث یبوست، تهوع و استفراغ می‌شود، تأثیر بسیاری دارد.